Ukraiński Cmentarz Wojskowy w Kaliszu odzyska dawny charakter wojskowej nekropolii

Pierwszy etap prac remontowych na Ukraińskim Cmentarzu Wojskowym w Kaliszu dobiega końca. Z okazji Dnia Jedności Ukrainy przedstawiamy, jak przebiegały prace konserwatorskie realizowane przez Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków w porozumieniu z Miastem Kalisz i Ambasadą Ukrainy w Rzeczypospolitej Polskiej.

Ukraiński Cmentarz Wojskowy w Kaliszu na osiedlu Szczypiorno to miejsce pochówku kilkuset żołnierzy – sojuszników Polski z czasów wojny polsko-bolszewickiej. Tu miejsce spoczynku znaleźli żołnierze 1. Zaporoskiej Dywizji Strzeleckiej, 4. Kijowskiej Dywizji Strzelców, 5. Chersońskiej Dywizji Strzeleckiej i 6. Siczowej Dywizji Strzelców, którzy na początku lat dwudziestych XX wieku internowani zostali do obozów znajdujących się na terenie miasta. Dzięki partnerstwu Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków z Miastem Kalisz, a także przy wsparciu Ambasady Ukrainy w Rzeczypospolitej Polskiej oraz współpracy z Ukraińskim Towarzystwem Historycznym, Cmentarz wojskowy, gdzie pochowani zostali internowani żołnierze Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej oraz członkowie ich rodzin, odzyska dawny charakter wojskowej nekropolii i upamiętni losy żołnierzy na terenie Polski.

Burzliwe dzieje cmentarza, którego początki sięgają 1921 roku, sprawiły, że groby żołnierzy i ich rodzin uległy niemal całkowitej degradacji. W 2023 roku Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków podjął się realizacji kompleksowej renowacji cmentarza, chcąc wspólnie z Miastem Kalisz upamiętnić to miejsce.

Głównym celem realizacji zadania jest przywrócenie charakteru cmentarza wojskowego i wpisanie go w kontekst historyczny i geograficzny, pozwalający oddać burzliwe dzieje nekropolii. Osiągnięciu tego celu posłużyło:

• przywrócenie przedwojennego wyglądu obeliskowi w centralnej części nekropolii (w miejscu pomnika z piaskowca postawionego podczas prac przeprowadzonych na cmentarzu w 1999 r. stanął obelisk z czarnego granitu; zachowano jego gabaryty i bryłę oryginalnego pomnika z 1923 r. oraz widniejące na nim inskrypcje),
• nadanie cmentarzowi kształtu zakorzenionego w europejskiej tradycji nekropolii wojskowych, czyli równych rzędów krzyży bez płyt nagrobnych,
• wkomponowanie fragmentów starych, zniszczonych krzyży betonowych w nowoczesne szkielety z giętej blachy ocynkowanej,
• umieszczenie dwujęzycznych tablic pamiątkowych i informacyjnych opowiadających o historii obiektu oraz zawierających nazwiska pochowanych,
• wizualne otwarcie cmentarza na stojący poza jego granicami krzyż, który wskazuje na prawdopodobne przedwojenne granice obiektu.

Pamięć o dziedzictwie wielokulturowym jest jedną z najważniejszych misji NIKZ, a ludność Ukraińska od wieków integralnie wpisywała się w historię Polski. Zależy nam na tym, aby Ukraiński Cmentarz Wojskowy w Kaliszu odzyskał charakter wojskowej nekropolii i stał się godnym dowodem historycznych wydarzeń. Choć jeszcze finiszujemy prace remontowe, chcemy wspólnie uczcić pamięć żołnierzy w Dniu Jedności Ukrainy – mówi dr Michał Laszczkowski, Dyrektor Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków.

Kalisz to miasto o bogatej historii, naznaczonej współistnieniem wielu kultur. Świadkami obecności przedstawicieli różnych narodów i wyznań pozostają zabytkowe nekropolie. Każda z nich stanowi o naszej wspólnej historii. Dzięki współpracy Instytutu, Ambasady i Miasta Kalisza jeden z największych ukraińskich cmentarzy wojskowych zyska odpowiednią formę, właściwą dla miejsca pamięci o poległych żołnierzach. Jestem przekonany, że zarówno Polakom jak i Ukraińcom szczególnie bliskie są wartości patriotyczne. Tym bardziej dostrzegamy potrzebę godnego upamiętnienia tych, którzy walczyli za Ojczyznę – mówi Krystian Kinastowski, Prezydent Kalisza.

Ukraiński Cmentarz Wojskowy w Kaliszu-Szczypiornie jest miejscem wyjątkowym, które przypomina o polsko-ukraińskim braterstwie broni lat dwudziestych. W tym miejscu znaleźli swój wieczny spoczynek żołnierzy ukraińscy, którzy ramię w ramię z Wojskiem Polskim bronili całą Europę od najeźdźców bolszewickich. Warto zawsze przypominać o tej karcie naszej wspólnej historii, szczególnie teraz, kiedy Europa znów jest zagrożona przez neoimperializm rosyjski, a żołnierze ukraińscy przy wsparciu wolnego świata bohatersko stawiają czoła zbrojnej agresji rosyjskiej – mówi Ambasador Ukrainy w RP, Wasyl Zwarycz.

Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wartość prac projektowych i robót budowlano-remontowych wykonanych w 2023 r. to 947 231, 34 złotych brutto, z czego kwota dofinansowania z dotacji celowej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego dla Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków to 900 000 złotych. W 2024 r. prace będą kontynuowane w zakresie uporządkowania zieleni, w szczególności zasiania trawnika oraz renowacji ogrodzenia cmentarza.

Koncepcję upamiętnienia Ukraińskiego Cmentarza Wojskowego w Kaliszu-Szczypiornie stworzyła Fundacja Formy Wspólne. Projekt architektoniczno-budowlany opracowała firma Michalewicz & Co. Generalnym wykonawcą robót jest firma Garden Products.PL Piotr Gulczyński z Kalisza.

Ukraiński Cmentarz Wojskowy w Kaliszu od 2011 r. wpisany jest do rejestru zabytków i jest jedną z największych ukraińskich nekropolii wojskowych w Polsce.

Zachęcamy również do przeczytania tekstu Katarzyny Góralczyk poświęconego tematowi nekropolii wojennych na portalu spotkaniazzabytkami.pl.